Gedrag van mensen ontstaat en is zichtbaar in hier en nu. Dat gedrag niet altijd een passende reactie is op dat hier en nu kan het best geïllustreerd worden aan de hand van de voorlichtingscampagne “geef kinderen hun spel terug” van SIRE, de Stichting ideële reclame. http://www.youtube.com/watch?v=PpQSH1BBBk8
In deze blogpost over pesten op het werk wil ik deze metafoor graag gebruiken als voorbeeld van mijn stelling dat ongewenst gedrag, waar pesten onder valt, vaak wordt veroorzaakt door een frustratie opgelopen in een gebeurtenis in het verleden.
Dit bijna onbewuste gedrag is als het ware een uitlaatklep voor de psyche, simpelweg omdat er nog geen andere mogelijkheid bestaat de pijn die opgelopen is te verdagen en af te leiden. Het is als een bliksemafleider die de spanning van het gebouw afleidt omdat anders het gebouw vernietigd wordt.
Gedrag is immers altijd naast een reactie óp ook een middel tót.
Zo heeft pesten ook een signaal en een functie. Daarmee zeg ik niet dat pesten goed is of acceptabel. Het is mijn waarneming van gedrag waarachter ik een behoefte en een verlangen veronderstel. Een behoefte die voortkomt uit een aantal universele regels van het leven en het voortbestaan van ons mensen. Dit heeft met mijn mensbeeld en mijn systemische kijk op de wereld en de mens daarop te maken. Vanuit die opvatting schrijf ik deze blogpost.
Mijn mensbeeld
Vooraf wil ik daarom helder maken wat mijn mensbeeld is. Dit is belangrijk om mijn overwegingen en stellingen in perspectief te zien.
Mijn mensbeeld er een van de mens die er toe wil doen en die de ander nodig heeft om zijn zelfontwikkeling te realiseren, die harmonie voorstaat en de respectvolle en liefdevolle confrontatie niet uit de weg wil gaan. Die leeft vanuit een liefdevolle benadering van zichzelf en de ander. De mens als wezen met compassie.
Algemene uitgangspunten bij dit mensbeeld: de mens is een sociaal wezen
We kunnen ons als mens niet ontwikkelen zonder de nabijheid van anderen. Dat begint met de ‘belangrijke’ anderen, onze ouders, onze grootouders, broers, zusters, het gezin en de familie waarin we geboren zijn of waarin we welkom geheten worden als adoptie kind. De mens heeft behoefte aan een veilige omgeving waarin die ontwikkeling kan plaatsvinden.
Gedrag ontstaat vanuit een positieve intentie
Het gedrag dat de mens vertoont wordt ingezet door een positieve intentie voor hemzelf. We doen dingen omdat dat ons iets positiefs oplevert, een wens of een verlangen vervult.
Dat gedrag vanuit verlangen soms destructief uitpakt mag helder zijn. Wanneer we bijvoorbeeld kijken naar het nieuws over oorlog en geweld kun je daarin niet makkelijk iets positiefs herkennen, welke wens of welk verlangen wordt daarmee vervuld? Interessant is dus te onderzoeken waarom dit destructieve gedrag ontstaat.
Pesten is onwenselijk gedrag
In welke vorm en mate dan ook, pesten kan en mag niet getolereerd worden, niet op het werk en ook niet op andere terreinen zoals scholen, verenigingen, het gezin of de familie. Het is een destructief gedrag dat maakt dat mensen zich onderdrukt en onveilig voelen.
Wanneer we de mens zien als een sociaal wezen dat gedrag als middel inzet om een verlangen na te streven komt de vraag op wat dan maakt dat iemand onwenselijk gedrag vertoont?
Pesten vanuit systemisch perspectief
Vanuit het uitgangspunt dat de mens een sociaal wezen is, en dus onderdeel van een groep of een systeem is, mag duidelijk zijn dat de ontwikkeling van de mens deels bepaald wordt door het systeem waarvan hij onderdeel uitmaakt(e). Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is. Iedereen is lid van een familie en daar gelden bepaalde mores, iedereen heeft op school gezeten en daar golden regels, et cetera.
Is dan de oorzaak van het pestgedrag eenvoudig terug te leiden op het systeem waaruit hij voortkomt? Ligt de oorzaak dan bij de familie of bij de school?
Het antwoord is “nee” wanneer we op zoek gaan naar een schuldige. Het antwoord is “ja” wanneer we op zoek willen naar wat maakt dat iemand de ander pest. Wanneer we op zoek gaan naar wat maakt dat iemand zich gedraagt zoals hij doet.
Pesten kun je vergelijken met misbruik. De dader misbruikt het slachtoffer. De pester misbruikt het slachtoffer door hem of haar te pesten.
En we weten dat in situaties van misbruik de dader in veel gevallen ook zelf slachtoffer is geweest. Ik trek ook deze paralel door naar de situatie van pesten op het werk.
Gedrag is aangeleerd
Gedrag ontstaat op jonge leeftijd. Basisgedrag ontstaat in de eerste jaren van ons leven. Het is de uitingsvorm van onze voorkeuren en drijfveren als mens gegeven de omstandigheden waarin hij verkeert.
Wanneer je bepaalde reflexen als gedrag zou willen betitelen dan is dat aangeboren gedrag, niemand heeft bijvoorbeeld “leren” ademhalen, dat kun je al vanaf je geboorte.
Wanneer in de eerste jaren het leven mild voor je is zul je op een evenwichtige manier opgroeien. Mild wil zeggen dat je in een veilige omgeving welkom geheten wordt door je ouders en je in die beschermende omgeving de eerste stappen leert zetten. Je kunt zeggen dat je daar leert: “ik ben ok en jij bent ok”.
Wanneer echter in die eerste jaren dit “ik ben ok en jij bent ok” geweld wordt aangedaan ontstaat een dynamiek die maakt dat je iets anders gaat “leven”. Je “schrijft” dan een ander “script” zoals:
“Ik ben ok en jij bent niet ok” / “Ik ben niet ok en jij bent ok” / “Ik ben niet ok en jij bent ok”
Op latere leeftijd kunnen ingrijpende gebeurtenissen er ook voor zorgen dat je een ander “script” maakt voor je leven. Dat noemen we een trauma.
Een voorbeeld daarvan is oorlog of een levensbedreigende situatie waarin het gaat over erop of eronder, over leven en dood.
Vanuit deze dynamieken ontstaan vormen van gedrag die niet gewenst zijn en die destructief zijn. Zowel naar jezelf als naar anderen. Dit gedrag is dan een symptoom van iets dat op een diepere laag in je psyche speelt.
Pesten als symptoom
Pesten is naar mijn overtuiging een symptoom van iets dat op een diepere laag aandacht nodig heeft. Er is iets gebeurd dat maakt dat je doet wat je doet.
En dat is wat de campagne van SIRE zo mooi weergeeft.
Pesten is het gedrag dat uiteindelijk oplevert wat eerder niet mogelijk was. Gedrag dat een basis vindt in het verleden in een situatie waarin de pester het niet voor elkaar kreeg om te komen tot een “ik ben ok en jij bent ok”.
Pesten is dan gedrag dat het gevoel moet geven dat “Ik” nu bepaal wat er gebeurt en niet “Jij”. Dat “Ik” er wel mag zijn en niet alleen “Jij”. Dat “Ik” de baas nu eens ben en niet “Jij”. Puur uit compensatie voor eerder opgedane ervaringen.
In het voorbeeld van SIRE ligt de oorzaak dichtbij in het verleden, het is het opgelopen “Ik ben niet ok” gevoel in de afgelopen week.
Werkgever en pesten op het werk
Wat kun je nu doen als werkgever, leidinggevende of als adviseur in een organisatie waar pestgedrag voorkomt?
De oorzaak van pesten op het werk ligt doorgaans niet in het werk, de oorzaak ligt in het verleden en in een andere omgeving dan waar het gedrag zich laat zien. Ik geloof dan ook niet in aanvullende regelgeving en sanctie modellen. Er zijn al voldoende regels.
Wanneer je een organisatie hufterproof maakt krijg je een organisatie met hufters.
Velen zeggen dat het niet de verantwoordelijkheid van de werkgever is zich te bekommeren om het privé domein van werknemers. Veelal staat wet en regelgeving rondom privacy dat ook niet toe. Terwijl, zoals we zagen, de oorzaak dáár te vinden is.
Naast slachtoffer aandacht ook aandacht voor de dader, symptoom bestrijding werkt niet
Er zijn organisaties die een vertrouwenspersoon aanstellen waar slachtoffers en niet gepeste werknemers zich kunnen melden. De resultaten van die maatregel zijn niet bekend. Overigens is dit meer bedoeld om de slachtoffers te begeleiden, wat niet primair de oplossing is voor het probleem. Een pester zal zich niet melden bij de vertrouwenspersoon.
Wanneer er niets of te weinig gedaan wordt aan pestgedrag ontstaat een dynamiek van pesten in het bedrijf. Je kunt dat vergelijken met een veenbrand. En die doof je niet door er een laag zand overheen te leggen.
De enige remedie
De enige remedie is de werknemer die pest aan te spreken op het ongewenste gedrag. Een even simpele als spannende actie. Gewoon omdat het de verantwoordelijkheid is van elke werkgever en leidinggevende ongewenst gedrag te beïnvloeden en een veilige omgeving voor alle medewerkers te creëren.
Vanuit mijn eigen ervaring kom ik op de volgende 10 stappen:
- Spreek de pester in een 1 op 1 gesprek aan op zijn of haar gedrag. Neem hier de tijd voor.
- Neem een houding aan van “jij bent ok en ik ben ok”. Dat is het voorbeeld dat de pester nodig heeft.
- Geef duidelijk aan dat jij zelf het gedrag niet tolereert. Verschuil je niet achter regels van het bedrijf.
- Maak onderscheid tussen gedrag en persoon. Het gaat immers om het “script” en niet om de “schrijver”. Spreek de medewerker dan ook aan op wat hij doet en niet op wie hij is.
- Vraag wat de reden is van het gedrag en neem geen genoegen met eigenschappen van het slachtoffer. Neem wel genoegen met het niet weten. De oorzaak ligt in het minder bewuste én in het verleden. Daar kan de dader op dat moment niet bij.
- Geef ruimte aan eigen oplossingen, wat kan hij of zij doen om dit gedrag te veranderen. Neem geen genoegen met geen oplossingsbereidheid. Werknemer moet immers zijn gedrag aanpassen omdat het ongewenst is.
- Biedt indien mogelijk een extern begeleider aan. Internen raken vaak verstrikt in de dynamiek en worden ook niet toegelaten in het privé domein van de medewerker, terecht overigens.
- Maak helder wat de consequenties zijn als het gedrag niet verandert binnen een bepaalde termijn. Maak hier geen koehandel van. Bij géén ander gedrag wél een andere plek, binnen of buiten de organisatie.
- Maak afspraken voor een vervolg van dit eerste gesprek en plan een tweede gesprek in.
En de belangrijkste regel is wel:
Wees bij alles stevig op de inhoud en mild op de persoon.
Dewaardcoaching's Blog 